Koqoey net Sa’se’wasik Telipunqekl?

Sa’se’wasikl telipunqekl na pem-sa’se’wasik ta’n telikiskikl tela’luek pemi-aji-wtqane’k wskitqamu. Ta’n tujiw nu’kwa’tumk maqamikew-iktuk wejiaq, mimey na ntlutew eliaq musikiskituk. Ula ntlu’tew kelo’tk eptek wejiaq na’ku’set-iktuk aqq pemi-aji eptek wskitqamu. Kutapqnnal, awsamelk ewe’wmu’k wasoqnmamk aqq mu menaqaj il-we’wasinuk koqoey wejiaq sa’se’wa’sikl telipunqekl. Kla’qij skimtuk sa’se’wa’sikl telipunqekl wejkwa’taqnik, katu mimajuinu’k kisa’tu’tij aji-wisqiw aqq me’ eplewi-sa’se’wa’siktn.

Koqoey net Ta’n tl-tetpaqa’tten?

Elmiaq No’pa Sko’sia sa’se’wa’sik telipunqekl wnaqa’sitew ta’n tel-temik apaqt, pemi-aji-winikiskiktitew, paltijuitew sam’qwan aqq niwetetew se’k. Msit we’tuo’tesnu ula winikiskikl. Ta’n tl-tetpaqa’tten na koqoey tela’tekemk kis-naqa’tasin kisna apsa’tasin ula koqoe’l kisa’toql winikiskikl. Ta’n tl-tetpaqa’tten kisa’toql wutann kisi-ktuapsultinew.

Ta’n Tel-mila’timk

Kina’masi me’ wjit ta’n tel-we’tua’luksi’k sa’se’wa’sik telipunqekl aqq ta’n tl-tetpaqa’tten eymu’k.

Sama’tu wen’ji’kuo’ml ktu’ kjijitu’n ta’n tel-we’tua’luksi’k sa’se’wa’sikl telipunqekl wutanminaq. Apoqnmu ula wutankewaq kiskaja’lsultinew wjit sa’se’wa’sik telipunqekl, ika’te’n ta’n tl-tetpaqa’tten wije’ti’tij sa’se’wa’sik telipunqek kulaman kis-maliaptiten.

Welaqna’maq

Atelk sam’qwan so’qiaq musikiskituk pemi-aji-eptek wskitqamu na pilua’toq kikpesan.
Welaqana’maqsip pasik te’s 50 te’sipunqekl nike’ kiskuk e’plewi-welaqna’maq te’s 10 te’sipunqekl.
Paltijuik sam’qwan wejiaq welaqana’maq, ejiklapatoq maqamikew-iktuk winamu’k koqoey, tupkwan aqq mijipjewey tujiw elijuik qospeml, sipu’l aqq sipu’ji’jl.

Pemi-aji-temik Apaqt aqq elmiaq Mtu’na’q Maqatkwitew

Pemi-aji-wetqane’k wskitqamu na nujkima’jik wjikmualukk aqq aji-temik apaqt. Na ajelk maqamikew ejiklapuek aqq paltijuik apaqt qasqe’k No’pa Sko’sia.
Kejitu’sip, kis-pmiaql ula 100 te’sipunqekl suel 25 cm aji-temik apaqt No’pa Sko’sia? Mi’soqo 2100 na’tamiaw 1 m. aji-temitew sam’qwan.

Pekiji-niwikiskik

Sa’se’wa’sikl telipunqekl kisa’tew aji-kaqi’sk aqq aji-pkijian pekiji-niwikiskikl. Pekiji-niwikiskik ika’q tami ta’n mu tepianuk kispesan kisna psan ika’qtnuk.
Pekiji-niwikiskik niweteskital qospeml, sipu’ji’jl, qospemji’jl aqq nqano’pati’l.
Eptek aqq niwetek aji-nesana’q nu’kwa’qtn nipuktl.

Ntlu’tew eliaq musikiskituk

Ntlu’ tew eliaq musikiskituk nkutey CO2 wejiaq nu’kwa’tumk maqamikew-iktuk wejiaq mimey. Nkutey anquno’sun ula ntlu’tew kelo’tk eptek wejiaq na’ku’set-iktuk aqq pemi-aji eptek wskitqamu.
Na’tamiaw 2°C mi’soqo 4°C wunaqa’sitew telpitek ke’sk mna’q 2100.

Metuikiskikl

Sa’se’wa’sikl telipunqekl etlite’tmumk kisa’tew me’ aji-soqo metuikiskikl ika’n.
Metuikiskikl kisa’toq pukwelk koqoey opla’siktn wutanl aqq enqa’toq koqoey ta’n nuta’q nkutey wasoqnmamkewe’l aqq mattaqte’kemkewe’l.

Kikpesaney Malike’w

Kikpesaney malike’w mawte’k sam’qwan ta’n weji-nisijuik poqwasuti-iktuk aqq enqa’toq paltijuin sam’qwan.
Sam’qwan ta’n etl-klo’tasik kikpesane’k malike’wk kisi we’wasitew kesispa’tumk koqoey katu mu kis sam’qwammit.

Ilajuktmumk Metuikiskik

Ilajuktitis ta’n koqoey nuta’q nkutey sam’qwan, mijipjewey, wasoqnmaqnn aqq pipukwaqn ke’sk mu ika’nuk metuikiskik.
Lukwattes tuopiti’l, poqwasuti’l ke’sk mu ika’nuk sa’se’wa’sikl telipunqekl.
Anquna’lates apje’jijik kmu’jk aqq nipisoqnu’jk kulaman ma’ tala’ti’k ta’n tujiw mtu’na’q.

Kweso’tmumk Sam’qwan

We’wmn ta’n koqoey kisa’toq sam’qwan pawijuik kesispa’lsin, kesistaqnawen aqq kasikwa’sin na apoqntitow tel-kweso’tmumk sam’qwan.
We’wmn koqoey ta’n ma pukwel we’wmun sam’qwan aqq kina’masulti’tij kikmaq ta’n teli wso’tten sam’qwan na ma’ emeko’tmuoq 100,000 litres te’sipunqek.
Pijoqa’tu’n sam’qwan ta’n tujiw kesispa’tu’n kipitl na ma’ emeko’tmu’n 8 litres sam’qwan.

Mimajik sitm

Ika’taquluj kmu’jk, nipisoqnu’jk aqq piluey koqoey apoqnmattew mu suisto’ken sitm.
Mimajik sitm, na ma’w kisitoq kelu’lk wikimk wjit sam’qwane’jk aqq maqamikewe’jk.

Minuitasikewey Wetasenmamk

Minuitasikewey wetasenmamk, nkutey wju’sne’l aqq mawte’k wetatek na’ku’set-iktuk, weja’tumk waqame’k wasoqnmamk ta’n mu ewe’wmuk mimey wejiaq maqamikew-iktuk.
Kikuaq kisi-apoqnmuen mu pukwelk we’wasiktn wetasenmamk, pasik nuta’q nqasuo’tun ta’n mu nuta’nuk wasoqen.
No’pa Sko’sia 10 o/o wejiaq wasoqnmamk wju’sne’l.

Wel-lukwen!!!

Kaqi-tetpaqa’tu’nkl ta’n tel-wetuo’tmumkl aqq ta’n tl-tetpaqa’tten tel-sa’se’wa’sikl telipunqekl.

Wela’liek tel-kina’masin tel-wetuo’tmumk wutanmuaq ta’n tel-sa’se’wa’sikl telipunqekl kulaman kisi-apoqnmattesk ta’n tel-tetpaqa’ttumk.

Mila’si app

Music by Matti Paalanen | CC BY